Geschiedenis is liefdewerk oud papier

Disclaimer: op je eigen blog mag je soms raaskallen.

Nee, natuurlijk is het niet "slim" om je in Nederland je zakelijke blik te richten op erfgoed, geschiedenis of archeologie. We nemen maar eens het voorbeeld van de Nederlandse wortels van de stad en de staat New York.

Nicolaes Visscher's kaart van "Novi Belgii Novæque Angliæ" uit 1685, letterlijk "Nieuw-België en Nieuw-Engeland", dus, zeg ik lichtvoetig, een Nederlander die latijn spreekt is automatisch een Belg. (Het was gewoon goed Latijn om de Nederlanden "Belgica" of "Belgium" te noemen.)

Hoeveel Nederlanders zullen ooit van de geschiedenis van Nieuw Nederlandt hebben gehoord? Van de Nederlandse wereld die zich onder (een opvallend gebrek aan) leiding van de West-Indische Compagnie in ieder geval uitstrekte langs de Hudson van Manhattan in het zuiden tot Beverwijck in het Noorden. De meeste kolonisten, handelaars en bestuurders - een zooitje ongereld dat bestond uit Nederlanders, Walen, Noord-Duitsers en Fransen - wisten donders goed dat je goede relaties moest onderhouden met de inboorlingen. De meesten behandelden de inboorlingen ook met respect, al zal dat zijn afgedwongen door realisme eerder dan naastenliefde. De meesten op in ieder geval de schoft Kieft na. Zijn onzalige optreden - een plotselinge nachtelijke slachtpartij - heeft helaas tot oorlog en ellende geleid. Maar het historische belang ligt er: alles had zeer anders kunnen verlopen in die hoek van de Nieuwe Wereld. Het sociale experiment van Nieuw-Nederlandt verwees naar een ander soort Europees America, een samenleving die werd beheersd door een grote mate van tolerantie, billijkheid en wederkerigheid die, hoewel misschien geboren uit de voor de Nederlanden gebruikelijke botte onverschilligheid over "de ander", tot grotere schoonheid zou hebben geleid dan de rechtlijnige weg van de godsdienst-fanatici die, nota bene dankzij de steun van Nederlanders die hen op hun vlucht uit Engeland hebben geholpen de Nieuwe Wereld te bereiken, de geschiedenis in mochten gaan als The Pilgrim Fathers van de Verenigde Staten. Menig inboorling zou het gebrek aan reciprociteit niet overleven. En dan hebben we het natuurlijk over die inboorlingen die niet al zouden bezwijken aan de Europese ziektes.

Hoe dan ook, de lucht was schoner op Manhattan dan in New England. Maar na de Engelse overname van Nieuw-Nederlandt in 1664, in een "ruil" die werd afgedwongen met het mes op de keel, is de herinnering aan het in vele opzichten geslaagde en veelbelovende Nederlandse avontuur verkwanseld. De Engelsen hebben de Hollanders in de herinnering stelselmatig geridiculiseerd. Van de Nederlandse wortels werd een bagatel gemaakt - Knickerbockers met hun gekke Sinterklaas. Overigens zou, geheel terzijde en vanwege latere immigratiegolven ook wel redelijk irrelevant, de feitelijke macht van Nederlanders in zaken en bestuur opvallend groot blijven.

Maar de Nederlanders zelf hebben de geschiedenis nog het meest vervalst. Door ze te negeren. Zoals gebruikelijk: als je niet hebt gewonnen, dan telt het niet. Minuit, Stuyvesant, Rensselaer, van der Donk en Kieft zijn de geschiedenis ingegaan als spelers van een Oranje voetbalelftal dat weer eens de beker niet heeft gewonnen. Ze zijn dus vergeten.

Op de kaart van Nicolaes Visscher uit 1685 wemelt het nog van de Nederlandse namen (zoek Nieuw-Amsterdam). Maar de Engelsen waren het gebied inmiddels meester. Dat zie je bijvoorbeeld aan de naam "Jorck Shire" op 't Lange Eylandt (Long Island). Ideetje. We zouden nu eigenlijk Nieuw-Jorck moeten kunnen schrijven en zeggen, in plaats van het gebruikelijke "joewjork" - let maar eens op: bij de mentale voorbereiding op de "Y" zeggen vele Nederlanders per ongeluk alvast een j-klank in plaats van de "N".

Wil je een goed boek over Nieuw-Nederlandt lezen, dan moet je bij de Amerikanen zijn (Russell Shorto's The Island at the Center of the World dat inmiddels ook is vertaald). Op de lagere school, inmiddels, is er geen ruimte voor het onderwerp Nieuw-Nederland. We hebben immers alle tijd nodig voor de heiligenverering van Willem van Oranje! Mijn dochter leert nu uit haar hoofd hoe het plaatsje heette waar deze zakkenwasser de Maas overstak in de hoop koning van de Nederlanden te kunnen worden. Alea iacta est. Maar Caesar's vergelijkbare oversteek van de Rubicon is een belangrijker historisch feit (met welke opmerking ik inderdaad verwijs naar Carl Becker's briljante essay, What Are Historical Facts?). Het belang van de familie van Oranje wordt nogal overdreven in dit land dat, retteketet, nota bene de vroegste Republiek was van de post-antieke wereld. Lang leve Maxima.

De Nederlanders hebben met hun geschiedenis het enige gedaan dat ze in hun vermaledijde handelsgeest konden verzinnen. Ze hebben het verkocht. Jawel, een groot deel van het WIC-archief, precies het deel dat het avontuur van Nieuw Nederland betrof, is in het begin van de 19e eeuw verkocht als oud papier verkocht. Nog een keer? ALS OUD PAPIER VERKOCHT.

Er is sinds die tijd niks veranderd in ons land. In het licht van mijn reeds gevestigde verontwaardiging bekeek ik ook de foto van de staatssecretaris van Financieën die van een sportduiker (jawel!) de nieuwste schatkist-meevaller in het aanzien van de pers in ontvangst nam: baren zilver afkomstig van een geborgen VOC schip. Het gaat hier om het wrak van "de Rooswijk". Het schip was in 1740 vergaan voor de kust van Engeland bij Goodwin's Sand in Kent.

NRC, 12 december 2005

Een opmerkelijk archeologisch object dat tot ons erfgoed zou moeten behoren en dat aan de zorg van archeologen had moeten worden toevertrouwd voor nader onderzoek is "geborgen" door de sportduikers van Indiana Jones. Er was geen Nederlandse onderwaterarcheoloog bij. De buit is geen historisch object, blijkbaar, maar een zilverschat waarmee kennelijk het Ministerie van Financieën het meest te maken heeft. Niemand heeft daar problemen mee behalve de stadsarcheloog van Amsterdam (Jerzi Gawronski) en een beleidsmedewerker van de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (Martijn Manders).

NRC, 12 december 2005

Het is te triest voor woorden. Alle journaals die ik er een item aan heb zien besteden (NOS, NOS-Jeugd, RTL4) besloten hun verhaal met de opmerking dat het nog niet helemaal duidelijk was hoeveel de schat eigenlijk waard was. Tussen Kunst en Kitsch. "En nu wilt u waarschijnlijk wel weten hoeveel het waard is?"

Bah.