Het heldere licht van een lavalamp
De pre-Socratische filosoof Empedokles zou in de tweede helft van de vijfde eeuw aan zijn einde zijn gekomen door zichzelf in de krater van de Etna te storten. Zijn volgelingen dachten nog even dat hij op magische wijze die actie had overleefd, maar toen de vulkaan heel prozaisch in een oprisping de slipper van Empedokles terugspuwde waren kennelijk ook zij overtuigd van zijn dood. Historici menen dan wel dat de man gedwonen terug is gegaan naar zijn voorouderlijke gronden op het Griekse schiereiland de Peloponnesos om daar in 434 VC (of later in het Zuid-Italische Thurii) obscuur te sterven nadat hij zijn politieke strijd voor de democratie in Akragas had verloren, maar historici zijn wel vaker spelbrekers.
Antiek fantasieportret van Empedokles
De man was al tijdens zijn leven een legende. De edelman uit het Siciliaanse Akragas was de zoon van een Olympisch Kampioen. Hijzelf was kampioen van de plaatselijke democraten - altijd gevaarlijk. Hij profileerde zich als natuurfilosoof, kosmoloog, staatsman, dichter, arts, profeet etc. etc. Hij was ook ziener, een leraar van mystici en een wonderdoener. Hij zou dan ook hebben rondgelopen als een man die meer was dan een gewone sterveling. (Dat laatste trekje hield misschien verband met een geloof in een tweeslachtige natuur van de mens als een lichamelijk en een goddelijk wezen geinspireerd op het Orphisme, voor welke veronderstelling ik me baseer op deze tekst voor Italiaanse scholieren.) Empedokles was, met andere woorden, kennelijk een showman. Hij ging vaak orientaals gekleed. Was heel charismatisch.
Vaasschildering van iemand die kon schrijven, zoals ook Empedokles dat kon.
Hij is beroemd, bij ons, vooral vanwege zijn observatie dat luchtdruk het gewicht van water weerstaat in een omgedraaide buis. En vanwege zijn kosmologische visie volgens welke alle dingen in de wereld bestaan uit vier elementen: aarde, lucht, vuur en water. Voor het geval dit frivool zou klinken: zijn gedachte was een cruciale stap op weg naar Atomisme (volgens Alexander James Dow Porteous in de Oxford Classical Dictionary, N.G.L. Hammond & H.H. Scullard, eds., Oxford 1970, s.v. "Empedokles"). Landbouwhistorici zoals ikzelf hadden hem moeten kennen als een man die al vroeg een moeras had drooggelegd - ik wist dat eerlijk gezegd nog niet, haha. Hoe dan ook, Empedokles was klaarblijkelijk een man van formaat!
Empedokles afgebeeld door de vijftiende eeuwse Toscaan Luca Signorelli.
Van hem zijn evenwel geen teksten overgebleven behalve een paar verwijzingen, parafrasen en citaten. Althans, dat lees je in de oudere literatuur. Want er is inmiddels een heel mooi fragment van zijn leerdicht over de natuur op papyrus ontdekt in de Bibliothèque nationale et universitaire de Strasbourg in 1990. De vondst is gedaan door Oliver Primavesi en de zijnen. De Belg Alain Martin heeft de 52 puzzelstukjes daadwerkelijk in elkaar gezet. Deze mensen produceerden zo plotseling dus de eerste en enige overgebleven tekst van een van de natuurfilosofen die aan Socrates vooraf gingen. De Straatsburgse papyrus maakte deel uit van een partijtje van 2700 papyri dat in 1904 in de Egyptische stad Achmim was gekocht en vervolgens aan de vergetelheid werd toevertrouwd doordat het bij de inventarisatie in onbegrip was gekenmerkt als een verzameling "kleurloze woorden".
Straatsburger papyrus. Fragment van Empedokles' leerdicht "Over de natuur".
Van de 2700 teksten zijn er nu blijkbaar pas zo'n 900 opnieuw onderzocht - ze zullen wel aan elkaar geplakt zitten? Hoe dan ook, de ontdekking was op zichzelf al spectaculair, maar de inhoud was dat nog meer. Het is nu kennelijk mogelijk om de kosmologie van Empedokles echt leven in te blazen. Om er echt goede chocola van te maken. Maar goed, dat gaat nu te ver, daar hebben deze schrijver en zijn webloglezers toch echt even meer tijd voor nodig. Voor wie zelf wilt lezen hoe het speur- en puzzlewerk is verlopen en wat het aan nieuwe inzichten voorlopig heeft opgeleverd, verwijs ik naar een mooi artikel, in pdf dat waarschijnlijk in 2005 of 2006 geschreven is door Luise Dirscherl en Maximilian G. Burkhart.
Straatsburger papyrus. Detail.
Ondanks zijn baanbrekende kosmologische inzichten en moerasdroogleggingen zal Empedokles toch vooral beroemd blijven om zijn legendarische einde in de vulkaankrater. Die roem heeft nu onlangs een nieuw pachtcontract gekregen. Er is namelijk een nieuwe vulkaan ontdekt op 30 kilometer afstand van het plaatsje Sciacca (spreek uit: "sjakka") aan de zuidelijke kust van Sicilia - zo'n honderd kilometer ten zuiden van de Etna.
"Sciacca!" De vulkaan had zo gevonden kunnen zijn door Emil Ratelband, haha! Deze foto bevat overigens geen aanwijzing voor de "Empedokles" en staat hier alleen voor de sier.
De "nieuwe" vulkaan hebben ze nu, heel toepasselijk, de Empedokles genoemd. Dat vind ik leuk. Een nieuwe vulkaan, maar kennelijk weet men nu te zeggen dat de vroegst bekende uitbarsting dateert van de derde eeuw voor Christus en dat de meest recente dateert uit de negentiende eeuw. Dat kan zo gebeuren omdat de getuigenissen van deze uitbarstingen tot dusver waren geinterpreteerd als het gerommel van een paar secundaire onderwaterbreuken. Nieuwe metingen hebben evenwel een enorme vulkaan in kaart gebracht, met een basis die in oppervlakte vergelijkbaar is met de hele stad Rome en een hoogte die de Eiffeltoren overstijgt - jahaa, het lijkt wel alsof mijn bron Amerikaans is ("dat is net zoveel als 30x heen en weer naar de maan met een Mini Cooper") maar ze is in werkelijkheid de BBC! Blijkens het bericht in de Corriere della Sera gaat het om een vulkaan met hoefijzervormige basis van 25 bij 30 kilometer in diameter en daarom vergelijkbaar met de Etna doch lager, te weten zo'n 500 meter (Corriere webeditie 21 juni 2006 - waar de BBC de Eiffeltoren vandaan heeft gehaald weet ik niet). Toch eindigt de hoogste top slechts zeven meter onder het wateroppervlak. Nou. Hoe konden we die nu hebben gemist!
3D model van de meetresultaten. De piek die tot 7 meter onder de zeespiegel komt is heel goed te zien.
Helemaal gemist hebben we hem ook niet. Uitbarstingen van de negentiende eeuw hadden een eilandje geproduceerd dat Isola Ferdinandea werd genoemd. Dat eilandje van Ferdinand werd nu juist vermist, als het ware, sinds het is gezonken in 1831. Ja, het is gezonken juist terwijl er hevig werd getwist over de territoriale rechten door de koning van de Beide Sicilieen aan de ene kant, de Fransen aan de andere, en de Engelsen aan nog weer een hele andere waterkant. De Sicilianen meenden dat het van hun was omdat het in hun wateren lag. De Engelsen meenden er recht op te hebben omdat het voor het eerst zou zijn ontdekt door Commander Charles Henry Swinburne van het Britse fregat HMS Rapid. Waarop de Fransen hun aanspraak baseerden is me niet duidelijk. Iedereen wilde wel een aanlegplaats voor oorlogsbodems midden in de engste doorgang van de Middellandse Zee.
De Sicilianen hadden nog net de tijd om het eiland de naam te geven van hun koning Ferdinand. De Engelsen noemden het Graham Island naar de toenmalige First Lord of the Admiralty.
In Italie was de recente herontdekking van het eiland en de onthulling van de megavulkaan groot nieuws. De Italiaanse krant Corriere della Sera voerde deze week een mooi artikel over de inmeting van "het mytische eiland dat-niet-meer-bestaat". De nieuwe metingen die tot de ontdekking van de enorme vulkaan hebben geleid, zijn verricht door een team dat nu juist op zoek was naar het verzonken eilandje van koning Ferdinand ter gelegenheid van een televisiedocumentaire (een coproductie van GA&A en Mediaset).
De plaatsing van het naamplaatje in 2001. Zie onder voor bronvermelding.
De twist tussen de Engelsen en de Italianen ligt overigens in een minder diepe sluimer dan de vulkaan zelf. De Italianen hebben geen risico genomen. In 2001 hebben ze een plakaat de verzonken vulkaantop geplaatst die de volgende tekst draagt: QUESTO LEMBO DI TERRA, UNA VOLTA ISOLA FERDINANDEA, ERA E SARA' SEMPRE DEL POPOLO SICILIANO ("Dit brokje land, eens het ferdinandische eiland, was en zal altijd zijn van het Siciliaanse volk").
Voor een korte geschiedenis van het eiland - dat inderdaad een korte geschiedenis had - met vooral oog voor de cartografie en beschrijving maar ook voor de twist (en de foto's), zie hier, hier en hier.
Overige algemene bronnen BBC News en een The World Wide School webartikel over Empedokles: Henry Smith Williams, "Empedokles" in: A History of Science Volume I (Licensed by The World Wide School, published from Seattle 1999), Chapter VI, Part III.
Antiek fantasieportret van Empedokles
De man was al tijdens zijn leven een legende. De edelman uit het Siciliaanse Akragas was de zoon van een Olympisch Kampioen. Hijzelf was kampioen van de plaatselijke democraten - altijd gevaarlijk. Hij profileerde zich als natuurfilosoof, kosmoloog, staatsman, dichter, arts, profeet etc. etc. Hij was ook ziener, een leraar van mystici en een wonderdoener. Hij zou dan ook hebben rondgelopen als een man die meer was dan een gewone sterveling. (Dat laatste trekje hield misschien verband met een geloof in een tweeslachtige natuur van de mens als een lichamelijk en een goddelijk wezen geinspireerd op het Orphisme, voor welke veronderstelling ik me baseer op deze tekst voor Italiaanse scholieren.) Empedokles was, met andere woorden, kennelijk een showman. Hij ging vaak orientaals gekleed. Was heel charismatisch.
Vaasschildering van iemand die kon schrijven, zoals ook Empedokles dat kon.
Hij is beroemd, bij ons, vooral vanwege zijn observatie dat luchtdruk het gewicht van water weerstaat in een omgedraaide buis. En vanwege zijn kosmologische visie volgens welke alle dingen in de wereld bestaan uit vier elementen: aarde, lucht, vuur en water. Voor het geval dit frivool zou klinken: zijn gedachte was een cruciale stap op weg naar Atomisme (volgens Alexander James Dow Porteous in de Oxford Classical Dictionary, N.G.L. Hammond & H.H. Scullard, eds., Oxford 1970, s.v. "Empedokles"). Landbouwhistorici zoals ikzelf hadden hem moeten kennen als een man die al vroeg een moeras had drooggelegd - ik wist dat eerlijk gezegd nog niet, haha. Hoe dan ook, Empedokles was klaarblijkelijk een man van formaat!
Empedokles afgebeeld door de vijftiende eeuwse Toscaan Luca Signorelli.
Van hem zijn evenwel geen teksten overgebleven behalve een paar verwijzingen, parafrasen en citaten. Althans, dat lees je in de oudere literatuur. Want er is inmiddels een heel mooi fragment van zijn leerdicht over de natuur op papyrus ontdekt in de Bibliothèque nationale et universitaire de Strasbourg in 1990. De vondst is gedaan door Oliver Primavesi en de zijnen. De Belg Alain Martin heeft de 52 puzzelstukjes daadwerkelijk in elkaar gezet. Deze mensen produceerden zo plotseling dus de eerste en enige overgebleven tekst van een van de natuurfilosofen die aan Socrates vooraf gingen. De Straatsburgse papyrus maakte deel uit van een partijtje van 2700 papyri dat in 1904 in de Egyptische stad Achmim was gekocht en vervolgens aan de vergetelheid werd toevertrouwd doordat het bij de inventarisatie in onbegrip was gekenmerkt als een verzameling "kleurloze woorden".
Straatsburger papyrus. Fragment van Empedokles' leerdicht "Over de natuur".
Van de 2700 teksten zijn er nu blijkbaar pas zo'n 900 opnieuw onderzocht - ze zullen wel aan elkaar geplakt zitten? Hoe dan ook, de ontdekking was op zichzelf al spectaculair, maar de inhoud was dat nog meer. Het is nu kennelijk mogelijk om de kosmologie van Empedokles echt leven in te blazen. Om er echt goede chocola van te maken. Maar goed, dat gaat nu te ver, daar hebben deze schrijver en zijn webloglezers toch echt even meer tijd voor nodig. Voor wie zelf wilt lezen hoe het speur- en puzzlewerk is verlopen en wat het aan nieuwe inzichten voorlopig heeft opgeleverd, verwijs ik naar een mooi artikel, in pdf dat waarschijnlijk in 2005 of 2006 geschreven is door Luise Dirscherl en Maximilian G. Burkhart.
Straatsburger papyrus. Detail.
Ondanks zijn baanbrekende kosmologische inzichten en moerasdroogleggingen zal Empedokles toch vooral beroemd blijven om zijn legendarische einde in de vulkaankrater. Die roem heeft nu onlangs een nieuw pachtcontract gekregen. Er is namelijk een nieuwe vulkaan ontdekt op 30 kilometer afstand van het plaatsje Sciacca (spreek uit: "sjakka") aan de zuidelijke kust van Sicilia - zo'n honderd kilometer ten zuiden van de Etna.
"Sciacca!" De vulkaan had zo gevonden kunnen zijn door Emil Ratelband, haha! Deze foto bevat overigens geen aanwijzing voor de "Empedokles" en staat hier alleen voor de sier.
De "nieuwe" vulkaan hebben ze nu, heel toepasselijk, de Empedokles genoemd. Dat vind ik leuk. Een nieuwe vulkaan, maar kennelijk weet men nu te zeggen dat de vroegst bekende uitbarsting dateert van de derde eeuw voor Christus en dat de meest recente dateert uit de negentiende eeuw. Dat kan zo gebeuren omdat de getuigenissen van deze uitbarstingen tot dusver waren geinterpreteerd als het gerommel van een paar secundaire onderwaterbreuken. Nieuwe metingen hebben evenwel een enorme vulkaan in kaart gebracht, met een basis die in oppervlakte vergelijkbaar is met de hele stad Rome en een hoogte die de Eiffeltoren overstijgt - jahaa, het lijkt wel alsof mijn bron Amerikaans is ("dat is net zoveel als 30x heen en weer naar de maan met een Mini Cooper") maar ze is in werkelijkheid de BBC! Blijkens het bericht in de Corriere della Sera gaat het om een vulkaan met hoefijzervormige basis van 25 bij 30 kilometer in diameter en daarom vergelijkbaar met de Etna doch lager, te weten zo'n 500 meter (Corriere webeditie 21 juni 2006 - waar de BBC de Eiffeltoren vandaan heeft gehaald weet ik niet). Toch eindigt de hoogste top slechts zeven meter onder het wateroppervlak. Nou. Hoe konden we die nu hebben gemist!
3D model van de meetresultaten. De piek die tot 7 meter onder de zeespiegel komt is heel goed te zien.
Helemaal gemist hebben we hem ook niet. Uitbarstingen van de negentiende eeuw hadden een eilandje geproduceerd dat Isola Ferdinandea werd genoemd. Dat eilandje van Ferdinand werd nu juist vermist, als het ware, sinds het is gezonken in 1831. Ja, het is gezonken juist terwijl er hevig werd getwist over de territoriale rechten door de koning van de Beide Sicilieen aan de ene kant, de Fransen aan de andere, en de Engelsen aan nog weer een hele andere waterkant. De Sicilianen meenden dat het van hun was omdat het in hun wateren lag. De Engelsen meenden er recht op te hebben omdat het voor het eerst zou zijn ontdekt door Commander Charles Henry Swinburne van het Britse fregat HMS Rapid. Waarop de Fransen hun aanspraak baseerden is me niet duidelijk. Iedereen wilde wel een aanlegplaats voor oorlogsbodems midden in de engste doorgang van de Middellandse Zee.
De Sicilianen hadden nog net de tijd om het eiland de naam te geven van hun koning Ferdinand. De Engelsen noemden het Graham Island naar de toenmalige First Lord of the Admiralty.
In Italie was de recente herontdekking van het eiland en de onthulling van de megavulkaan groot nieuws. De Italiaanse krant Corriere della Sera voerde deze week een mooi artikel over de inmeting van "het mytische eiland dat-niet-meer-bestaat". De nieuwe metingen die tot de ontdekking van de enorme vulkaan hebben geleid, zijn verricht door een team dat nu juist op zoek was naar het verzonken eilandje van koning Ferdinand ter gelegenheid van een televisiedocumentaire (een coproductie van GA&A en Mediaset).
De plaatsing van het naamplaatje in 2001. Zie onder voor bronvermelding.
De twist tussen de Engelsen en de Italianen ligt overigens in een minder diepe sluimer dan de vulkaan zelf. De Italianen hebben geen risico genomen. In 2001 hebben ze een plakaat de verzonken vulkaantop geplaatst die de volgende tekst draagt: QUESTO LEMBO DI TERRA, UNA VOLTA ISOLA FERDINANDEA, ERA E SARA' SEMPRE DEL POPOLO SICILIANO ("Dit brokje land, eens het ferdinandische eiland, was en zal altijd zijn van het Siciliaanse volk").
Voor een korte geschiedenis van het eiland - dat inderdaad een korte geschiedenis had - met vooral oog voor de cartografie en beschrijving maar ook voor de twist (en de foto's), zie hier, hier en hier.
Overige algemene bronnen BBC News en een The World Wide School webartikel over Empedokles: Henry Smith Williams, "Empedokles" in: A History of Science Volume I (Licensed by The World Wide School, published from Seattle 1999), Chapter VI, Part III.
posted by Luepp at 8:48 a.m.
4 Comments:
Leuk hoor Huib! Ik geniet iedere keer weer van jouw prachtige vertelkunst. Veel mensen vinden geschiedenis saai, maar jouw historische stukjes zijn bijna altijd doorspekt met leuke anekdotes die je doen glimlachen. Heerlijk!
Dank je wel!
Ik zit naast Angie, vooraan in de klas met open mond naar de meester te luisteren... had ik jou vroeger als History/Geography leraar gehad dan waren die onvoldoendes nooit op mijn rapport geweest. Jouw vetelkunst (heel goed gevonden Angie) is inderdaad heel verslavend voor de lezer en je wilt meteen naar het einde toe, nou moet je weten dat ik het gehele duitste pdf stuk gelezen heb (moest ff m'n bril opzetten want dat germanische gedoe is me iets te veel op deze vrijdag middag) en heb min of meer wat italiaanse stukken door gelezen, maar niet alles, dan wordt het nachtwerk en dan wordt ik als enige president generaal directeur van mijn enorme multinationale bedrijf ontslagen door mezelf want ik heb zo nog wel wat te doen...
Nu dus, hoe wil je dat ik nog werk als jij zo'n post neer zet, ik kan niet zeggen, oh dat lees ik vanavond wel even, nee, je zit er aan vast !
Bedankt, ga zo door meester, ik spijbel nooit meer !
sorry, vertelkunst, niet vetelkunst...en president directeur generaal...jeetje, ben moe
Dank jullie beiden voor de vriendelijke woorden. Ik ben blij dat jullie het leuk vinden - zonder lezers ben je nergens! Dus nogmaals dank.
Een reactie posten
<< Home